1. Lá»i cảm tạ cá»§a Cao Hà nh Kiá»n (vá»i quá»c vương Thụy Äiá»n tại lá»
trao giải Nobel vÄn há»c 2000).
"Quá»c vương bá» hạ tôn kÃnh,
Con ngưá»i Äang Äứng trưá»c mặt ngà i hãy còn nhá», anh ta há»i tám tuá»i, bà mẹ bảo viết nháºt ký, anh ta Äã viết như thế nà y, và cứ viết mãi cho Äến lúc trưá»ng thà nh.
Anh ta cÅ©ng còn nhá», khi và o trưá»ng trung há»c, thầy giáo dạy táºp là m vÄn treo lên bảng má»t tấm tranh quảng cáo, không nói Äá» mục, má»i ngưá»i hãy viết vá» bức tranh nà y. Nhưng anh ta không thÃch bức tranh ấy, bèn viết má»t bà i dà i phê bình nó. Thầy giáo không những không ná»i giáºn mà còn cho anh ta Äiá»m cao, lại có lá»i nháºn xét nữa: "Bút lá»±c rất khá»e". Anh ta cứ thế tiếp tục viết, từ Äá»ng thoại sang tiá»u thuyết, từ thÆ¡ Äến ká»ch, mãi khi cách mạng vÄn hóa tá»i, anh ta sợ quá, Äá»t hết toà n bá».
Sau Äó anh ta Äi là m ruá»ng khá nhiá»u nÄm. Nhưng vẫn ngấm ngầm viết, Äem bản thảo giấu và o trong hÅ©, chôn xuá»ng Äất.
Những tác phẩm anh ta viết sau Äó lại bá» cấm in.
Vá» sau, khi sang phương Tây, anh ta vẫn viết và không quan tâm tá»i viá»c xuất bản hay không. Dẫu xuất bản Äi nữa, cÅ©ng không ÄỠý là có phản ứng hay không. Bá»ng nhiên lại ÄÆ°á»£c Äến Äại sảnh lá»ng lẫy nà y, Äá» nháºn từ trong tay quá»c vương bá» hạ phần thưá»ng cao quý.
Thế rá»i, không nén ÄÆ°á»£c, anh ta há»i: Thưa quá»c vương bá» hạ, Äây là thá»±c ư? Hay là câu chuyá»n Äá»ng thoại?"
(In trong cuá»n Linh SÆ¡n- bản dá»ch cá»§a Há» Quang Du).
Äá»c bà i nà y, không khá»i nghÄ©, giá thá» ngưá»i thầy giáo trung há»c cá»§a há» Cao cÅ©ng theo thói thưá»ng tình, chấm bà i theo Äáp án mà cho Cao Äiá»m thấp hay phê bình anh ta thì liá»u Cao còn cảm hứng Äá» sau nà y tiếp tục viết, âÄem bản thảo giấu và o trong hÅ©, chôn xuá»ng Äấtâ. Và không biết nưá»c Trung Hoa hÆ¡n 1 tá»· dân tá»i giá» liá»u có ngưá»i nà o ÄÆ°á»£c tặng thưá»ng giải Nobel vÄn há»c hay chưa.
2. VỠLinh Sơn
Nhá» khi mua và bắt Äầu Äá»c Linh SÆ¡n á» Viá»t Nam, thấy rất thÃch, bạn bèn nhắn SMS cho má»t sá» ngưá»i: âẤy/cáºu/em Äá»c Linh SÆ¡n chưa. Tá»/anh Äang Äá»c Äấy. Hay lắmâ. Thế nhưng, cÅ©ng phải sau hai tháng, bạn má»i Äá»c xong ÄÆ°á»£c cuá»n sách có Äá» dà y hÆ¡n 600 trang nà y, trong buá»i tá»i cuá»i cùng cá»§a nÄm Tuất.
Có thá» nói gì vá» Linh SÆ¡n và Cao Hà nh Kiá»n? Bạn cảm thấy khó nháºn xét vá» cuá»n sách Äó. Ngoại trừ bạn cảm giác Äó là má»t cuá»n sách rất Äẹp, hÆ¡n nữa, như lá»i cá»§a Há»i Äá»ng trao giải Nobel 2000, Äó là má»t cuá»n sách tá»± nó là m thà nh riêng má»t thá» loại. Gần Äây, ngưá»i ta thưá»ng nhắc tá»i các tiá»u thuyết háºu hiá»n Äại, nhưng trong sá» Ãt á»i mà bạn Äá»c thì có lẽ âÄá»i nhẹ khôn khamâ cá»§a Kundera và âLinh SÆ¡nâ cá»§a Cao Hà nh Kiá»n là hai tác phẩm mẫu má»±c, Äá» lại ấn tượng cho bạn nhiá»u hÆ¡n cả.
Vá»i Linh SÆ¡n, bạn còn tìm thấy ÄÆ°á»£c má»t vẻ Äẹp khó tả ÄÆ°á»£c cá»§a thiên nhiên, cá»§a ná»n vÄn hóa Trung Hoa già u có, cá»§a lá»ch sá» má»t nưá»c Trung Hoa bạo liá»t. Và không phải chá» là ná»n vÄn hóa Trung Hoa cá»§a ngưá»i Hán mà còn là ná»n vÄn hóa cá»§a ngưá»i Miêu, cá»§a các dân tá»c Ãt ngưá»i trên vùng biên giá»i Tây Nam, vá»n bá» ngưá»i Hán khinh rẻ và vÄn hóa Hán Äè áp (giá»ng như trong câu chuyá»n Cao ká» vua Hoà ng Äế- thá»§y tá» ngưá»i Hán- diá»t Suy Vưu, còn vua Äại VÅ© là kẻ Äầu tiên bóp chết kẻ khác Äá» thá»±c hiá»n ý chà cá»§a mình).
Trưá»c kia, bạn ngại Äá»c tiá»u thuyết Trung Hoa hiá»n Äại vì ghét cái tá»§n má»§n, tiá»u khÃ, hay thô tục trong Äó- cái khà chất cá»§a má»t thùng phuy nặng mùi bà bách lâu ngà y má»i ÄÆ°á»£c (thá»nh thoảng) má» nắp. Nhưng vá»i Cao Hà nh Kiá»n thì lại khác. VÄn Cao Hà nh Kiá»n rất Äẹp, phóng khoáng, lãng mạn dạt dà o, lúc trầm mặc như bức tranh thá»§y mặc, lúc hà o hứng, lúc huyá»n ảo mà có lúc lại rất phong tình, Äôi khi có hóm há»nh nhưng dư vá» cá»§a hóm há»nh vẫn là chua xót.
Nhân váºt trong Linh SÆ¡n Äi tìm Linh SÆ¡n, má»t ngá»n núi thiêng trong huyá»n thoại. Äó là hà nh trình tìm vá» tá»± ngã cá»§a anh ta? Hay hà nh trình tìm vá» má»t cá»i nguá»n vÄn hóa, vá» những khoảng thá»i gian Äã bá» Äánh mất, những vẻ Äẹp cá»§a quá khứ, những sá» má»nh Äau khá» cá»§a con ngưá»i bá» Äè nghiến, bá» vùi dáºp, bá» lãng quên trưá»c những Äá»i thay cá»§a thá»i cuá»c. Con ngưá»i trong Linh SÆ¡n tháºt cô ÄÆ¡n, dù há» có bấu vÃu, yêu thương hay hà nh hạ nhau thì há» vẫn cô ÄÆ¡n- nhưng phải chÄng chá» khi há» tá»± ý thức ÄÆ°á»£c sá»± cô ÄÆ¡n Äó thì há» má»i tìm ÄÆ°á»£c mình? CÅ©ng nói thêm là những trang viết vá» giá»i tÃnh, vá» ná»i cô ÄÆ¡n và ham muá»n cá»§a Äà n ông và Äà n bà rất xuất sắc, nhân váºt nữ trong tác phẩm cá»§a ông sinh Äá»ng và già u sức sá»ng không kém nhân váºt nam, trong khi lại vẫn có má»t cái gì Äó huyá»n ảo (các Äá»ng thoại Trung Quá»c vẫn Äá» những nhân váºt nữ là các há» ly tinh lấy chá»ng, sinh con nhưng vẫn bà hiá»m má»t cách rất âhá» ly tinhâ Äó sao). Ngưá»i Äá»c dá»
Äá»ng cảm mình vá»i nhân váºt nam nhưng lại hết sức cảm thông và thương xót cho nhân váºt nữ cá»§a ông.
Con ngưá»i Äó có tìm ÄÆ°á»£c Linh SÆ¡n không? Cao Hà nh Kiá»n trả lá»i bằng mấy câu ká», mà ông cho là má»t ngạn ngữ cá» Äã có từ mấy nghìn nÄm:
âCó cÅ©ng vá»,
Không cÅ©ng vá»,
Äứng á» bên sông gió tái têâ,
Khi ta biết là Äã có thá» âvá»â rá»i, thì phải chÄng lÃ
ta Äã tá»i ÄÆ°á»£c Linh SÆ¡n? Hoặc là gần tá»i chÄng?
So sánh Cao Hà nh Kiá»n vá»i các tác giả khác thì gần như không thá». Ãng là má»t nhà vÄn thấm Äẫm chất phương Äông và tÃnh dân gian (bản thân ông cÅ©ng là má»t há»a sÄ© tranh thá»§y mặc), nhưng lại là ngưá»i thá» nghiá»m má»t cách viết chá»u ảnh hưá»ng cá»§a phương Tây, có lẽ ông là ngưá»i Äầu tiên chÄng? Ngưá»i duy nhất khiến tôi cảm thấy có gì Äó gần gÅ©i vá»i Cao là Kawabata vá»i những câu vÄn phảng phất như những bà i thÆ¡ thiá»n, nhưng như kết tinh trong Äó vẻ Äẹp cá»§a ná»n vÄn hóa Nháºt Bản, âÄẹp và buá»nâ? Có lẽ, không phải ngẫu nhiên, mà Cao và Kawabata là hai ngưá»i Trung Hoa và Nháºt Bản Äầu tiên ÄÆ°á»£c trao giải Nobel.
Biết Äến bao giá» vÄn há»c Viá»t Nam má»i Äi ra ÄÆ°á»£c những tá»§n má»§n cá»§a thá»i gian, cá»§a áp lá»±c tên tuá»i và má»t mảnh chiếu trên vÄn Äà n Äá» có ÄÆ°á»£c những tác phẩm Äẹp và gợi cảm, kết tinh ÄÆ°á»£c cả má»t ná»n vÄn hóa Äặc sắc như cá»§a Cao Hà nh Kiá»n hay Kawabata?
CÅ©ng xin nói thêm vá» bản dá»ch. Như tôi ÄÆ°á»£c biết, có ba bản dá»ch Linh SÆ¡n ra tiếng Viá»t, cÅ©ng là má»t hiá»n tượng hiếm hoi, phản ánh sá»± Äánh giá cao cá»§a ngưá»i Viá»t vá»i Cao Hà nh Kiá»n và phần nà o là sá»± tương Äá»ng vÄn hóa giữa Linh SÆ¡n vá»i ngưá»i Viá»t (thá»±c ra bá»i cảnh Linh SÆ¡n là vùng Tây Nam Trung Quá»c- chÃnh là Äá»a bà n sinh sá»ng cá»§a ngưá»i Viá»t cá» khi xưa- bá» tá»c Ãu Viá»t cá»§a Thục Phán cÅ©ng xuất xứ từ vùng nà y mà tiến xuá»ng phương Nam láºp ra nưá»c Ãu Lạc). Bản tôi Äá»c là cá»§a Há» Quang Du (không biết là ai, có hay dá»ch không) dá»ch từ tiếng Trung, và theo tôi, là bản dá»ch rất xuất sắc. Ngoà i ra còn má»t bản dá»ch từ tiếng Pháp cÅ©ng tên là Linh SÆ¡n cá»§a Trần ÄÄ©nh (nghe nói cÅ©ng Viá»t hóa rất hay nhưng lại là dá»ch từ má»t ngôn ngữ trung gian) và bản tên là Núi Thiêng cá»§a Ãng VÄn Tùng.
Viết Äã khá dà i như váºy nhưng thá»±c ra tôi có hiá»u Linh SÆ¡n không? Xin quote lại ba dòng cuá»i cùng trong cuá»n sách thay cho câu trả lá»i.
âVá» là m ra hiá»u nhưng rá»t cục vẫn chẳng hiá»u.
Kỳ thá»±c tôi chẳng hiá»u gì, chẳng biết rõ Äiá»u gì.
Nó như thế Äấyâ.
Thế Äấy!